Resumé Rhodiola rosea

Rhodiola rosea (rozewortel) is een plant uit de vetplantenfamilie Crassulaceae en groeit in het gebied net ten zuiden van de noordpoolcirkel op een hoogte van 1000-5000 m boven de zeespiegel. De plant wordt ongeveer 70 cm hoog en draagt gele bloemen. De ondergrondse delen van Rhodiola rosea, de wortels en wortelstok, worden gebruikt voor de bereiding van rhodiola-extract.

Rhodiola rosea wordt in de traditionele geneeskunde van Scandinavië, de voormalige Sovjet-Unie en Azië al eeuwenlang toegepast als kruidengeneesmiddel om de fysieke en mentale gezondheid te verbeteren, te zorgen voor meer energie en veerkracht, en herstel na ziekte te ondersteunen.(1) Traditioneel wordt rhodiola ingezet bij uiteenlopende klachten zoals hoofdpijn, depressie, angst, prikkelbaarheid, onvruchtbaarheid, impotentie, bloedarmoede, slaapproblemen en maag-darmklachten. De laatste 15 jaar wint rhodiola ook in West-Europa en de Verenigde Staten aan populariteit en verschijnen er steeds meer (Engelstalige) publicaties over dit kruid.

Rhodiola is een krachtig adaptogeen, dat zorgt voor meer balans in het lichaam en bijdraagt aan een beter aanpassingsvermogen (adaptatie) aan veranderende omstandigheden. Het kruid vergroot de weerbaarheid van een organisme tegen fysieke en emotionele stress en tegen stressoren zoals honger en koude.(2)

De wortel en wortelstok bevatten ten minste 140 bioactieve stoffen met een medicinale werking. Deze variëren in concentratie al naargelang het land van origine en omvatten fenylpropanoïden (de Rhodiola rosea-specifieke rosavinen rosavin, rosin en rosarin), fenylethanolderivaten (onder andere salidroside), bioflavonoïden, proanthocyanidines, flavonolignanen, monoterpeenderivaten, triterpenen, fenolzuren en essentiële olie.(1,3,4) De rosavinen en salidroside zijn de belangrijkste werkzame stoffen in Rhodiola rosea, maar uiteraard is er synergie tussen deze en andere inhoudsstoffen. Hoogwaardige rhodiola-extracten zijn gestandaardiseerd op minimaal 3% of zelfs 5% rosavinen en 0,8-1,8% salidroside.

Rhodiola verhoogt de weerbaarheid tegen mentale, fysieke, emotionele, chemische en biologische stress door het vermogen tot aanpassing aan veranderende omstandigheden te vergroten. Naast de adaptogene werking heeft rhodiola ook antioxidatieve, ontstekingsremmende, antidepressieve, angstremmende en energieverhogende eigenschappen, heeft het beschermende effecten op zenuwcellen en hart- en vaatstelsel, geeft het ondersteuning aan het immuunsysteem en verbetert het de cognitieve functies.(4)

Stressregulatie
Het lichaam reageert op stress, van elke aard of oorzaak, met een vecht-of-vluchtreactie (‘fight or flight’). Het sympathische* deel van het vegetatieve zenuwstelsel* neemt de overhand en brengt het lichaam in staat van paraatheid. Adrenaline komt vrij en de hartslag, bloeddruk, ademfrequentie en bloedglucosespiegel stijgen. Het parasympathische* deel is verantwoordelijk voor rust en herstel (‘rest and digest’). Beide systemen moeten in balans zijn: na activiteit is rust en herstel nodig, en na rust en herstel kan pas weer nieuwe activiteit plaatsvinden. Overmatige activiteit van de sympathicus veroorzaakt op termijn een verstoring van de balans en de oorzaak hiervan is vaak langdurige stress. De hypothalamus-hypofyse-bijnieras (HHB-as) wordt actief bij aanhoudende stress en zorgt voor verhoging van het stresshormoon cortisol via afgifte van CRH (corticotropin-releasing hormone) door de hypothalamus en ACTH (adrenocorticotroop hormoon) door de hypofyse. (Zie figuur 1).

Figuur 1: Het stress-systeem van het lichaam.

Rhodiola herstelt de balans in een ontregeld stress-systeem en de daarmee samenhangende ontregelde neurologische, psychische, immunologische, antioxidatieve, metabole, cardiovasculaire en endocriene processen. Rhodiola verlaagt de spiegels van cortisol en CRH.(2,5) Daarnaast herstelt rhodiola de balans tussen de sympathische en parasympathische activiteit van het vegetatieve zenuwstelsel. Rhodiola verhoogt mede de stressbestendigheid door opregulatie van de synthese van bèta-endorfine, een hormoonachtige stof met een pijnstillende en stressverlagende werking, en het eiwit NPY (neuropeptide Y) dat belangrijk is voor stressadaptatie. Tijdens en na een stressrespons heeft rhodiola een herstellende werking doordat het de expressie van de heat shock proteïnen (HSP)70 en 72 verhoogt. Deze stresseiwitten beschermen de lichaamscellen tegen vrije-radicalenschade als gevolg van stress.(6,7)

Neurotransmitters
In het centrale zenuwstelsel stimuleert rhodiola de werking van de monoaminerge neurotransmitters serotonine, dopamine en noradrenaline.(1) Rhodiola remt de enzymen MAO-A (monoamine-oxidase A) en catechol-O-methyltransferase, die verantwoordelijk zijn voor de afbraak van serotonine, dopamine en noradrenaline. Op deze wijze verhoogt rhodiola de spiegels van deze neurotransmitters. Daarnaast verhoogt rhodiola selectief de doorlaatbaarheid van de bloed-hersenbarrière zodat voorloperstoffen van serotonine en dopamine deze gemakkelijker kunnen passeren.(4,8) Ook verhoogt rhodiola de spiegel van acetylcholine, een belangrijke neurotransmitter die zorgt voor prikkeloverdracht van zenuwcellen naar de skeletspieren, maar die ook belangrijke functies vervult in het vegetatieve zenuwstelsel.(9)

Energiehuishouding
Rhodiola heeft effect op de energie en stofwisseling door onder meer het verbeteren van de ATP-productie in mitochondriën, het verbeteren van de glucose- en vetstofwisseling, en het verlagen van de cortisolspiegel.( 2,7) Bovendien kan rhodiola de schildklier en bijnieren activeren zonder hyperthyreoïdie of bijnierhypertrofie te veroorzaken.(1,10)

Rhodiola verbetert de weerbaarheid tegen zowel acute als chronische stress. In stressvolle perioden kan kortdurend (circa 2 weken) gebruik van rhodiola mentale vermoeidheid en angst verminderen en algemeen welbevinden, slaap en de mentale capaciteit verbeteren.(4,11,12) Bij mensen met chronische stress verbetert rhodiola-extract stress-gerelateerde klachten zoals (chronische) vermoeidheid, neerslachtigheid/depressie, prikkelbaarheid, angst, concentratie- en geheugenproblemen en slaapproblemen. De effecten kunnen al na drie dagen rhodiolasuppletie merkbaar zijn.(13,14) Vermoeidheid die optreedt als gevolg van stress kan zowel fysiek als mentaal van aard zijn; op beide heeft rhodiola een gunstig effect.

Iedereen is wel eens moe en heeft wel eens stress, maar wanneer dit lange tijd voortduurt, ligt een burn-out op de loer. Typische burn-outklachten zijn uitputting, depressie, slapeloosheid, prikkelbaarheid, piekeren, concentratie- en geheugenproblemen en seksuele dysfunctie. Verschillende onderzoeken laten zien dat rhodiolasuppletie deze klachten verbetert en de stressbestendigheid en veerkracht verhoogt. Doorgaans treedt na 4 tot 8 weken verbetering op, soms zijn de positieve effecten van rhodiola zelfs al na een week merkbaar.(5,15,16)

Rhodiola kan symptomen van milde tot matig-ernstige depressie significant verlichten. Rhodiola verbetert de gemoedstoestand, vermindert vermoeidheid, angst, slapeloosheid, emotionele instabiliteit en lichamelijke stress.(17,18) Onderzoek laat zien dat de antidepressieve werking van rhodiola-extract bijna vergelijkbaar is met die van het reguliere antidepressivum sertraline.(19) Daarentegen heeft rhodiola niet de vervelende bijwerkingen die reguliere antidepressiva wel hebben, zoals gewichtstoename, seksuele dysfunctie en cognitieve problemen. Bij mensen met milde angstklachten vermindert rhodiola gevoelens van angst, stress en depressie en verbetert de algehele gemoedstoestand.(18,20,21)

Rhodiola verhoogt de energie en de mentale alertheid en verbetert de reactiesnelheid. Ook kan het de aandacht en concentratie verbeteren bij het uitvoeren van complexe taken. Rhodiola-extract heeft bovendien een positief effect op cognitieve functies zoals leren en geheugen.(4,22) Rhodiola remt ontstekingsprocessen in het zenuwweefsel en verbetert het functioneren van mitochondriën.(23,24)

Rhodiola-extract is zeer veilig en niet toxisch in doseringen tot 1000 mg per dag.(3) Het is beter om rhodiola ’s ochtends of aan het begin van de middag in te nemen, aangezien het het energieniveau verhoogt. Vanaf 1000-1500 mg/dag kan slapeloosheid of prikkelbaarheid optreden. Het is aan te bevelen de rhodiola-dosis geleidelijk te verhogen. In humane studies leidden doseringen tussen de 100 en 400-500 mg/dag al tot positieve gezondheidseffecten. Hogere doseringen zijn doorgaans niet nodig. Het kan goed zijn het gebruik van rhodiola af en toe te onderbreken. Omdat rhodiola helpt om meer stress aan te kunnen en beter te herstellen van stress, bestaat het gevaar dat bij voortdurend gebruik de lat steeds hoger wordt gelegd en zich een burn-out ontwikkelt. Het is belangrijk om een rhodiolasupplement van hoge kwaliteit te gebruiken, welke gegarandeerd Rhodiola rosea bevat en niet vervuild is met andere rhodiolasoorten.

Voorzichtigheid is geboden bij het gebruik van medicijnen met een smalle therapeutische breedte* die door het cytochroom P450-enzym CYP2C9 worden afgebroken, zoals fenytoïne, tolbutamine en warfarine. Het combineren van rhodiola-extract met reguliere antidepressiva zoals SSRI’s (selectieve serotonineheropnameremmers), MAO-remmers en tricyclische antidepressiva kan de serotoninespiegel dusdanig verhogen dat het serotoninesyndroom optreedt. Daarentegen kan rhodiola bijwerkingen van antidepressiva sterk verminderen en hun antidepressieve activiteit versterken. Gebruik rhodiola-extract in combinatie met een regulier antidepressivum uitsluitend onder begeleiding van een arts. Bij een milde tot matig-ernstige depressie kan rhodiola-extract worden gecombineerd met saffraan of curcumine. Rhodiola-extract kan de effecten van Ginkgo biloba-extract op de cognitie versterken en de effecten van zilverkaars op de psychische klachten in de overgang.(25,26)

Meer informatie over de toepassingen en wetenschappelijke achtergronden van rhodiola vindt u in het uitgebreide overzichtsartikel ‘Rhodiola rosea, adaptogeen voor de gezonde balans’.

Limbisch systeem: functioneel hersengebied betrokken bij emotie, motivatie, genot en het emotionele geheugen, dat bestaat uit meerdere structuren (waaronder de amygdala en de hippocampus).
Parasympathicus: deel van het vegetatieve (of autonome of onwillekeurige) zenuwstelsel dat verantwoordelijk is voor rust en herstel (de rem).
Sympathicus: deel van het vegetatieve zenuwstelsel dat verantwoordelijk is voor de actie. Het brengt het lichaam in staat van paraatheid bij dreigend gevaar (het gaspedaal).
Therapeutische breedte: de hoeveelheid geneesmiddel waarbij de werkzaamheid voldoende is en de bijwerkingen acceptabel. Bij geneesmiddelen met een smalle therapeutische breedte treden bij cumulatie of kleine overdoseringen al snel toxische effecten op.
Vegetatieve zenuwstelsel: het deel van het zenuwstelsel dat buiten de wil om alle functies in het lichaam regelt die nodig zijn om te overleven, zoals de ademhaling, spijsvertering en bloeddruk. Wordt ook wel autonome of onwillekeurige zenuwstelsel genoemd.

1. Brown RP et al. Rhodiola rosea. A phytomedicinal overview. Herbal Gram. 2002;56:40-52.
2. Anghelescu IG et al. Stress management and the role of Rhodiola rosea: a review. Int J Psychiatry Clin Pract. 2018;22(4):242-52. 
3. Committee on Herbal Medicinal Products (HMPC), European Medicines Agency. Assessment report on Rhodiola rosea L., rhizoma et radix. EMA/HMPC/232100/2011.
4. Panossian A et al. Rosenroot (Rhodiola rosea): traditional use, chemical composition, pharmacology and clinical efficacy. Phytomedicine. 2010;17(7):481-93.
5. Olsson EM et al. A randomised, double-blind, placebo-controlled, parallel-group study of the standardised extract SHR-5 of the roots of Rhodiola rosea in the treatment of subjects with stress-related fatigue. Planta Med. 2009;75(2):105-12.
6. Amsterdam JD et al. Rhodiola rosea L. as a putative botanical antidepressant. Phytomedicine. 2016;23(7):770-83.
7. Panossian A et al. Adaptogens stimulate neuropeptide y and hsp72 expression and release in neuroglia cells. Front Neurosci. 2012;6:6.
8. Van Diermen D et al. Monoamine oxidase inhibition by Rhodiola rosea L. roots. J Ethnopharmacol. 2009;122(2):397-401.
9. Hillhouse B et al. Acetylcholine esterase inhibitors in Rhodiola rosea. Pharm Biol. 2004, 42(1):68-72.
10. Khanum F et al. Rhodiola rosea: a versatile adaptogen. Compr Rev Food Sci Food Saf. 2005;4(3):55-62.
11. Shevtsov VA et al. A randomized trial of two different doses of a SHR-5 Rhodiola rosea extract versus placebo and control of capacity for mental work. Phytomedicine 2003;10:95-105.
12. Spasov AA et al. A double-blind, placebo-controlled pilot study of the stimulating and adaptogenic effect of Rhodiola rosea SHR-5 extract on the fatigue of students caused by stress during an examination period with a repeated low-dose regimen. Phytomedicine. 2000;7(2):85-9. 
13. Edwards D et al. Therapeutic effects and safety of Rhodiola rosea extract WS(R) 1375 in subjects with life-stress symptoms - results of an open-label study. Phytother Res. 2012;26(8):1220-25.
14. Lekomtseva Y et al. Rhodiola rosea in subjects with prolonged or chronic fatigue symptoms: results of an open-label clinical trial. Complement Med Res. 2017;24(1):46-52.
15. Goyvaerts B et al. Rhodiola rosea special extract SHR-5 in burnout and fatigue syndrome. Erfahrungsheilkunde 2012;61:79-83.
16. Kasper S et al. Multicenter, open-label, exploratory clinical trial with Rhodiola rosea extract in patients suffering from burnout symptoms. Neuropsychiatr Dis Treat. 2017;13:889-98.
17. Darbinyan V et al. Clinical trial of Rhodiola rosea L. extract SHR-5 in the treatment of mild to moderate depression. Nord J Psychiatry. 2007;61(5):343-348.
18. Konstantinos F et al. The effects of Rhodiola rosea supplementation on depression, anxiety and mood - a systematic review. Global Psychiatry 2020;3(1):1-11.
19. Mao JJ et al. Rhodiola rosea versus sertraline for major depressive disorder: A randomized placebo-controlled trial. Phytomedicine. 2015;22(3):394-9.
20. Bystritsky A et al. A pilot study of Rhodiola rosea (Rhodax) for generalized anxiety disorder (GAD). J Altern Complement Med. 2008;14(2):175-80.
21. Cropley M et al. The effects of Rhodiola rosea L. extract on anxiety, stress, cognition and other mood symptoms. Phytother Res. 2015;29(12):1934-9.
22. Koop T et al. Effects of a Rhodiola rosea extract on mental resource allocation and attention: an event-related potential dual task study. Phytother Res. 2020;34(12):3287-97.
23. Pu WL et al. Anti-inflammatory effects of Rhodiola rosea L.: a review. Biomed Pharmacother. 2020;121:109552.
24. Lee Y et al. Anti-inflammatory and neuroprotective effects of constituents isolated from Rhodiola rosea. Evid Based Complement Altern Med. 2013;2013:514049.
25. Al-Kuraishy HM. Central additive effect of Ginkgo biloba and Rhodiola rosea on psychomotor vigilance task and short-term working memory accuracy. J Intercult Ethnopharmacol. 2015;5(1):7-13.
26. Pkhaladze L et al. Actaea racemosa L. is more effective in combination with Rhodiola rosea L. for relief of menopausal symptoms: a randomized, double-blind, placebo-controlled study. Pharmaceuticals (Basel). 2020;13(5):102.